Vesting en fort Nieuwersluis. In de vesting liggen veel militaire gebouwen en sluizen. Het huidige fort is gebouwd in 1880 op het westelijke gedeelte van de oude versterking. Het fort beschermde de nabijgelegen damsluis in de Vecht, het bestreek de Vechtkaden, de spoorweg Amsterdam-Utrecht en de Keulse Vaart. Het fort omvat een bomvrije toren.
In 1629 lag bij het dorp Nieuwersluis een tijdelijk verdedigingswerk dat deel uitmaakte van de Utrechtse Waterlinie. Rondom de Nije Sluse, waar de Nieuwe Wetering in de Vecht uitmondt, ontwikkelde zich in de 17de eeuw een knooppunt van wegen en waterwegen. Op dit strategische punt werden in 1673, bij de uitbreiding van de inundaties van 1672, inderhaast diverse versterkingen opgeworpen. Het dorp werd aan weerszijden van de Vecht omwald en veranderde in een vesting. Aan de westzijde lag een schans met twee bastions en aan de oostzijde een hoornwerk. Even verderop, bij de haakse bocht in de weg Breukelen – Loenen, werd de Starreschans aangelegd; deze werd in 1688 geslecht.
In 1745/46 werden de restanten van de vestingwallen vergraven en werd de vesting met een dubbele omwalling en grachten aanzienlijk verbeterd en uitgebreid. In 1793 werd het (nog bestaande) klein arsenaal gebouwd. In 1849-1851 werd het zuidwestelijke deel van de vesting op de westoever vergraven. Hier werd het Fort Nieuwersluis gebouwd, voorzien van een ronde, bomvrije toren, met gracht en ophaalbrug. Na de voltooiing van het fort werd de vesting opgeheven; slechts enkele delen daarvan zijn nog aanwezig. In 1875 werd in de Vecht een damsluis gebouwd t.b.v. inundaties. Van 1877-1881 werd op de oostoever in het fort een kazerne voor de Pupillenschool gebouwd, waarbij grote delen van de voormalige vesting verdwenen. De huidige vorm van het fort, met het aardwerk om de toren, dateert van 1880-1882. Het deel benoorden de Nieuwe Wetering werd gesloopt en er werden remises en een bomvrije kazerne gebouwd. Het fort bood bescherming aan de ernaast gelegen damsluis in de Vecht, bestreek de Vechtkaden, de spoorweg Amsterdam - Utrecht uit 1843 de Keulse Vaart en het in 1892 in gebruikgenomen Merwedekanaal. Ten tijde van de koude oorlog kreeg het fort de bestemming van commandopost van de BB. Na 1987 is het fort nog een tijd gebruikt als commandopost van de Mobiele Colonnes.
De versterking bij Nieuwersluis is in de periode 1849 – 1880 ontwikkeld tot een volwaardig fort als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Vanuit Fort Nieuwersluis konden de sluizen in de Nieuwe Wetering en de Vecht, maar ook de wegen langs de rivier, het spoor Utrecht-Amsterdam en het later aangelegde kanaal onder schot genomen worden.
Nadat de Nieuwe Hollandsche Waterlinie in de Tweede Wereldoorlog niet meer opgewassen bleek tegen moderne legers heeft het fort andere functies gekregen. Het is gebruikt als inzamelplek voor paarden, die vervolgens naar het front of naar de slager werden afgevoerd. Van 1944 tot 1951 is het in gebruik geweest als interneringskamp voor ‘foute’ Nederlanders en als kamp voor dienstweigeraars tijdens de opstanden in Nederlands-Indië. Daarna is het in gebruik genomen als commandopost door de Bescherming Burgerbevolking (BB) tijdens de koude oorlog. Voor de BB is het linkerdeel van de kazerne op de begane grond gasdicht gemaakt via een sluizenstelsel en gasdichte deuren. Een luchtverversingsinstallatie met koolfilters werd aangebracht om strijdgassen en nucleaire fall-out tegen te houden. Na opheffing van de BB in 1987 is de commandopost overgenomen door het Korps Mobiele Colonnes, een afdeling van defensie inzetbaar bij grote rampen.
In 1996 is het fort overgedragen aan Natuurmonumenten en wordt sindsdien beheerd met als doel het in stand houden van de natuur-, cultuurhistorische en landschappelijke waarden. Het fort is in gebruik genomen voor niet-militaire doeleinden. Door de relatieve rust gedurende tientallen jaren in en rondom het fort hebben zich bijzondere flora en fauna gevestigd op het terrein, zoals vogelmelk, kraailook, gewoon knoopkruid en baardvleermuis. In 2011 is de renovatie van Fort Nieuwersluis gereed gekomen. De werkzaamheden hebben 9 jaar geduurd.
- Bouwjaar
- 17e eeuw
- Bouwperiode
- Fase 0 (tot 1815)
- Bouwmateriaal
- baksteen