Linie

Nieuwe Hollandse Waterlinie

Onderdeel van

vak Leerdam

Naam

Lingesluizen bij Asperen

Locatie type

Complex

Object type

waterwerken - sluizen - inundatiesluis, waterwerken - sluizen - keersluis

Postcode

4147 BE

Plaats

Acquoy

Gemeente

West Betuwe

Provincie

Gelderland

Bij Asperen bevindt zich in de rivier de Linge een bijzonder sluizencomplex dat van cruciaal belang was voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Ingeval van oorlogsdreiging konden de twee inlaat- of ‘inundatiesluizen’ in de beide Lingedijken het via die rivier aangevoerde water naar het omringende poldergebied voeren en onder water zetten (inundatie). De twee stuwsluizen in de rivier gingen in dat geval dicht, zodat het water oostelijk van de Diefdijklinie hoog werd opgestuwd. Het sluiten gebeurde met zogeheten schotbalken, die op elkaar gelegen een damwand vormden. Naast deze sluizen bevinden zich nog altijd de oude opslagplaatsen voor deze balken.
De dubbel uitgevoerde inundatiesluizen of waaiersluizen, waarvan de deuren samen een soort waaier vormen, zijn bijzonder omdat ze zelfs tegen hoog water in kunnen draaien en ook in stromend water te sluiten zijn. Toch is er maar één man nodig voor de bediening van de tonnen wegende gevaartes. Bij langdurige sluiting van de sluizen fungeert een dubbele rij gestapelde schotbalken in elke sluis als damwand.
In vredestijd kwamen en komen de doorgaans gesloten en inmiddels fraai gerestaureerde waaiersluizen in omgekeerde zin van pas: bij overstroming gaan de schotbalken eruit en voeren ze overtollig water af naar de Linge.

De stuwsluizen liggen even ten zuidoosten van Asperen op de plek waar de Meerdijk overgaat in de Nieuwe Zuiderlingedijk. Deze dijken maken deel uit van de Diefdijklinie die de grens tussen Zuid-Holland en Gelderland markeert. De polders ten oosten van deze 23 kilometer lange linie zouden bij oorlogsdreiging onder water verdwijnen om de vijand tot staan te brengen. Waar de Linge de linie doorsneed werd een dam aangelegd in de rivier, met eerst één en later twee stuwsluizen. Deze moesten het ontstane opening in de linie in geval van nood sluiten.
De inundatiesluizen bevinden zich iets verder zuidelijk aan weerszijden van de rivier, in de Zuider- en Noorderlingedijk. Ter bescherming van deze belangrijke militaire waterwerken werden twee forten aangelegd: Fort Asperen bij de oostelijke en de Wapenplaats nabij de westelijke sluis.
In de nabije omgeving bevinden zich enkele betonnen groepsschuilplaatsen uit verschillende periodes, langs de Meerdijk onder andere batterijschuilplaatsen uit 1905. Ook zijn er resten van een enkele mitrailleurkazemat, bedoeld voor extra verdediging van het sluizencomplex.

De twee waaiersluizen zijn aangelegd in 1815, aan het begin van de eerste bouwperiode van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het vernieuwende ontwerp was van waterbouwkundige Jan Blanken. In datzelfde jaar zijn er binnen de Nieuwe Hollandse Waterlinie nog drie exemplaren aangelegd, bij Werk aan het Spoel, Werk aan de Bakkerskil en Vesting Woudrichem.
In 1882 zijn er verbeteringen aangebracht aan de sluizen. Sowieso was herstel regelmatig nodig, vanwege het vernietigende effect van het water op de oorspronkelijk houten sluisdeuren.
Het onder water zetten van grote stukken land kon wel vier of vijf weken duren. Met de ras voortschrijdende wapentechniek zou dat niet lang volstaan. Daarom zijn later in de negentiende eeuw her en der inundatiekanalen zijn gegraven. Een ervan liep van Tiel naar Wadenoijen. Door dit kanaal was water uit de Waal via de Linge en de sluizen bij Asperen versneld naar de polders ten oosten van de Diefdijklinie te voeren.
In april 1940, toen de Duitsers Denemarken en Noorwegen aanvielen, werden de sluizen bij Fort Asperen opengezet. De waterlinie bleek echter achterhaald vanwege de inzet van vliegtuigen en parachutisten. Aan het eind van de oorlog waren het de Duitsers die de sluis nogmaals openden in de hoop op een veilige aftocht.

Bouwjaar

1809-1862

Bouwperiode

Fase 0 (tot 1815), Fase 2 (1841-1867)

Oorspronkelijke functie

Sluizen in de Linge: schutsluis en opstuwing Lingepeil tbv inundatie. Sluizen in de Lingedijken: inundatie.

Eigenaar

Waterschap Rivierenland

Waardering omschrijving

De identieke stuwsluizen in de Linge uit 1809 en 1860 zijn in 1997 gerestaureerd, de waaiersluizen – wereldwijd zijn er nog maar zeven – in 2011/12. Anders dan in het oorspronkelijke ontwerp fungeren beide sluizen tevens als brug. Het oorspronkelijke natuursteen van het sluizencomplex is overal vervangen en hersteld. De restauratie van zulke waterwerken is zeer specialistisch en kostbaar en is hier uitstekend verricht. Er is zelfs een prijs voor uitgereikt door de Stichting Historische Sluizen en Stuwen (2013). Vroeger waren alle sluisdeuren van hout, maar in 1924 zijn die van de sluis bij de Wapenplaats vervangen door ijzeren exemplaren met klinknagels. Die zijn opnieuw gefabriceerd, net als de oudere houten deuren bij KunstFort Asperen. Zo zijn verschillende perioden van de sluisbouw vertegenwoordigd. De (dubbele) lieren of ‘dommekrachten’ werken weer. Hiermee zette de sluiswachter de loodzware deuren in beweging. Ook de schotbalken werden ermee geplaatst of verwijderd. Die balken liggen, net als vroeger, vlakbij opgestapeld. De sluizen maken deel uit van een bijzonder stukje waterlinielandschap, met de Diefdijklinie, forten, een kronkelende Linge, nog intacte inundatievelden en betonwerken uit de twee laatste mobilisatieperiodes. Het Waterliniepad voert langs deze fraaie historische plek.

Bouwkundige staat

Aanwezig

Bouwkundige staat in

2013

Monument

rijksmonument

RM code

531825

Complex Lingesluizen bij Asperen, schotbalksluis, Zuiderlingedijk, datering 1906- 1927 Sluis in den Zuider Lingedijk Complex Lingesluizen bij Asperen, schotbalksluis, Zuiderlingedijk, datering 1906- 1927 De oogste van 10 jaar Waterliniewerk Complex Lingesluizen bij Asperen, waaiersluis, Noorderlingedijk. Inundatie- en keersluizen Linge Acces Asperen Diefdijk komt tot leven, deel van Hollandse Waterlinie in ere hersteld