Linie

Nieuwe Hollandse Waterlinie

Onderdeel van

vak Mijnden

Naam

Fort Spion

Alternatieve namen

Redoute Spion, redoute op de Bloklaan

Locatie type

Complex

Object type

bouwwerken - fort - dijkaccespost

Adres

Bloklaan 9a

Postcode

1231 AZ

Plaats

Loosdrecht

Gemeente

Wijdemeren

Provincie

Noord-Holland

Op een cirkelvormig eilandje, omgeven door een fortgracht met brug, ligt het kleine Fort Spion. Bij vijandelijke dreiging moest het de Bloklaan, tussen Loosdrecht en Loenen, verdedigen. Het fort omvat een vierkant bomvrij wachthuis, een apart munitiegebouw en een bergplaats voor geschut (remise). Buiten het eiland, bij de brug, bevindt zich een fortwachterswoning. Behalve de bewaking van het fort, dat in vredestijd onbemand was, behoorde onderhoud van groen op en rond het fort tot de taken van de fortwachter. Beplanting en bomen dienden niet alleen als camouflage, maar hout was ook van belang als brandstof en bouwmateriaal.
Het bomvrije wachthuis bestaat uit twee grote ruimten voor logies. Toiletten (‘privaten’) en een keuken bevonden zich ondergronds, elk aan één kant van het gebouw. De later aangebouwde twee remises aan de voorkant waren bedoeld voor opslag van munitie en per remise twee stukken geschut, met onderaan aan beide kanten een schuilplaats. In het munitiegebouw kwamen extra magazijnen voor kruit en projectielen en beneden een ruimte voor de wacht met slaapvertrek. Het fort bood omstreeks 1880 ruimte aan 82 manschappen.

Fort Spion bevindt zich tussen Fort Kijkuit in het noorden en Fort Tienhoven in het zuiden. In het westen bevindt zich Fort Nieuwersluis. De Bloklaan, om het fort heen gelegd, loopt dwars door de Loosdrechtse Plassen. Die dijk is het te verdedigen ‘acces’, wat letterlijk doorgang betekent. Alle forten liggen in de buurt van zulke kwetsbare plekken in de waterlinie, zoals wegen, dijken, vaarten, rivieren en hoger liggende stukken land.

Tussen 1844 en 1847 kwam het fort tot stand niet ver van de plek waar begin die eeuw een klein aarden verdedigingswerk was aangelegd als onderdeel van de Oude Hollandse Waterlinie. De relatief lange bouwtijd had te maken met het vervoer van zand over water.
Het bomvrije wachthuis had oorspronkelijk geschut op het dak staan, maar in 1879 en 1880 kregen de bouwwerken een dikke beschermlaag van puinbeton en verdwenen de kanonnen van het dak. Afgezien van de voorkant verdween het gebouw onder een dikke laag aarde. Omdat schieten vanuit het wachthuis nu niet meer mogelijk was, volgden later extra opstelplaatsen voor geschut met beschermende aarden wallen buiten het forteiland, achter de brug.
In 1932 werd een remise vervangen door een kanonkazemat van gewapend beton. In aanloop naar de Tweede Wereldoorlog kreeg het fort uitbreiding met drie groepsschuilplaatsen, één noordwestelijk van het fort en twee direct ten zuidwesten van de dijk. Op die plek kwam ook een kazemat met draaibare gietstalen koepel, van waaruit het betrekkelijk veilig schieten was. Hiervan resteert alleen de – beschadigde – betonnen constructie. De stalen koepel werd tijdens WO II door de Duitsers opgeblazen voor hergebruik in de wapenindustrie.

Bouwjaar

1844

Bouwperiode

Fase 2 (1841-1867)

Bouwmateriaal

baksteen

Oorspronkelijke functie

Verdediging van de Bloklaan die om het fort heen werd gelegd.

Oorspronkelijke bezetting

82 manschappen

Bewapening

kanon-achterlader

Oppervlakte

2 ha.

Eigenaar

gemeente Amsterdam sinds 1999

Huidige functie

Bed & Breakfast

Waardering

bijzonder

Waardering omschrijving

Bijzonder is dat het landschap rond deze ‘dijkaccespost’ eruit ziet alsof de waterlinie in werking is. De omgeving en het fort zelf zijn sinds de negentiende eeuw nauwelijks veranderd. Op het eiland is nog duidelijk te zien hoe aarden wallen en beschermlagen dekking moesten geven aan manschappen en materieel. Iets wat overigens nooit werkelijk nodig is geweest. Anders dan de Oude heeft de Nieuwe Hollandse Waterlinie haar nut niet in de praktijk kunnen bewijzen, om de simpele reden dat ze nooit is aangevallen. Het fort, een Rijksmonument, ligt in de provincie Utrecht, maar is sinds 1999 eigendom van de gemeente Amsterdam. Het maakt deel uit van de Stichting Wandel- en Fietsforten en dient als overnachtingsplaats. Er is een kleinschalige natuurcamping, maar slapen kan ook in een voormalige bergplaats voor geschut of het wachthuis, waar een 4-persoonsappartement is ondergebracht.

Bouwkundige staat

Aanwezig

Bouwkundige staat in

2013

Monument

rijksmonument

RM code

514705

Fort bij Tienhoven, het bestek en de voorwaarden voor het verbeteren van de Forten Tienhoven, Spion en Kijkuit Fort bij Tienhoven, het bestek en de voorwaarden voor het verbeteren van de gebouwen A in de Forten Tienhoven, Spion en Kijkuit, datering 1880 Fort Spion, bestek en de voorwaarden voor het verbeteren van de toegangsbruggen voor forten Spion, Kijkuit en Tienhoven, datering 1886 Fort Spion, Fort Spion, soldatenlogies, 2009 Forten in revisie: over hergebruik van forten Fort Spion, een schakel in de Waterlinie Cluster 16 bij Fort Spion Inspectierapport nr. 10 Fort Spion Voorgestelde wijze van beplanting Fort Spion