Linie

Nieuwe Hollandse Waterlinie

Onderdeel van

vak Liesbosch

Naam

Fort bij Vechten

Alternatieve namen

Fort Vechten

Locatie type

Complex

Object type

bouwwerken - fort - polygonaal fort

Adres

Marsdijk 2 Bunnik

Postcode

3981 HE

Plaats

Bunnik

Gemeente

Bunnik

Provincie

Utrecht

Fort Vechten is het op een na grootste fort van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het veelhoekige forteiland (17 hectare) bevat bastionachtige uitbouwen ter verdediging van de fortgracht en telt 16 bomvrije bouwwerken, waarin 16 miljoen bakstenen zijn verwerkt. Alleen de voorgevels zijn zichtbaar, de rest ligt verborgen onder een dikke laag camouflerende en beschermende aarde.
Meest opvallend zijn de grote kazerne en het vijfhoekige reduit: een laatste verdedigingsbastion, compleet met eigen bezetting en watervoorziening. Ook de 6 ‘flankkazematten’ en 2 ‘reversbatterijen’ zijn bijzonder. Vanuit die laatste was achterwaarts vuur mogelijk, voor het geval de vijand het fort binnendrong. De flankkazematten moesten de gracht van opzij veiligstellen. Dat gebeurde vanuit laaggelegen kelders met schietgaten.
Samen met buurfort Rijnauwen verdedigde het fort de Houtense Vlakte en de spoorlijn Arnhem-Utrecht.
Het fort wordt verhuurd voor evenementen en feesten: van bruiloft tot bedrijfsuitje. Behalve in de wintermaanden, dan verblijven hier vijf soorten vleermuizen. In mei 2015 opent het Waterliniemuseum hier zijn deuren. Op de binnenplaats van het speciaal op de fortomgeving ontworpen museumgebouw komt een grote maquette van de waterlinie, compleet met sluizen. Het publiek kan de linie daarmee zelf onder water zetten.

Fort Vechten ligt aan de Marsdijk en is genoemd naar het gelijknamige gehucht, ten zuidwesten van Bunnik. Het ligt vlak bij de plek waar zich ooit een versterkt Romeins legerkamp bevond, aan de Rijn die hier toen nog liep en de noordgrens van het Romeinse Rijk vormde.
Net als Fort Rijnauwen maakt Vechten deel uit van de buitenste fortenlinie ten oosten van Utrecht. De andere zijn: Fort Ruigenhoek, Voordorp, Werk aan de Hoofddijk, Fort Rijnauwen en Fort bij ’t Hemeltje. Vier van de zes, waaronder Rijnauwen en Vechten, waren nodig voor verdediging van de Houtense Vlakte. Deze kwetsbare schakel in de waterlinie bevond zich op hoger gelegen terrein en was niet onder water te zetten. Bovendien doorsneden diverse wegen en twee spoorlijnen het gebied.
Tijdens de mobilisatie van 1914-18 is tussen de forten Rijnauwen en Vechten een infanteriestelling aangelegd, als onderdeel van een doorlopende stelling tussen Fort Ruigenhoek in het noorden en Fort bij ’t Hemeltje in het zuiden. Langs de voormalige stelling ligt nog een groot aantal betonnen groepsschuilplaatsen uit 1918 en enkele uit 1939. Deze betonnen onderkomens zijn te bekijken vanaf het Bunkerpad. ‘Bunker’ is overigens een Duits woord. Groepsschuilplaats en kazemat zijn de juiste Nederlandse termen.

Op de resten van een voormalig Romeins legerdorp nabij Castellum Fectio (0-200 na Christus), verrees vele eeuwen later Fort Vechten (1867-70). Het is gelijktijdig aangelegd met Fort Rijnauwen en tussen 1879 en 1881 kreeg het er een vergelijkbare bomvrije kazerne, diverse stallingen voor geschut (remises) en reduit bij. De oorspronkelijke poortgebouwen werden verbouwd tot wachtlokaal annex schuilplaats.
De kazerne bestaat uit 15 naast elkaar gelegen lokalen met elk een eigen toegang. Ze dienden onder meer als logies, keuken, ziekenboeg, magazijn, telegraafkantoor en waslokaal. Daar waren twee wasvrouwen werkzaam.
Achter de lokalen loopt een gang en ook aan weerszijden van het gebouw bevindt zich een lange bomvrije gang (poterne) voor het veilig bereiken van de achtergelegen flankbatterij en geschutskazemat. Boven op de kazerne staan remises. Een tussenverdieping bood ruimte aan projectielenmagazijnen en bergplaatsen.
Het reduit is nagenoeg gelijk aan dat van Fort Rijnauwen, met een rondgaande galerij van 30 aaneengeschakelde ruimtes en geschutskazematten op de vijf hoeken. Centraal loopt een poterne naar de voorste, grote kazemat. Een gietijzeren trap leidt naar het dak, waar zich remises bevonden.
Het fort was berekend op 625 man. Tijdens de mobilisaties van 1914-18 en 1939-40 was het volop bezet, maar er heeft nooit strijd plaatsgevonden.

Bouwjaar

1867

Bouwperiode

Fase 3 (1867-1871)

Bouwkosten

1,5 miljoen

Bouwmateriaal

baksteen

Oorspronkelijke functie

verdediging vlakte Afgrendelen van een gedeelte van de niet-inundeerbare Houtense Vlakte. Daarnaast kon de strategische spoorlijn Utrecht-Arnhem onder vuur genomen worden.

Oorspronkelijke bezetting

1880 623 man plus 2 wasvrouwen 1914-1918 ? 1939-1940 400 man 2e bataljon van het 25e Regiment Infanterie 1940-1945 300 Duitse soldaten waarvan 8 permanent op het fort

Bewapening

kanon-achterlader, mitrailleur

Oppervlakte

17 ha.

Eigenaar

Staatsbosbeheer sinds 1997

Huidige functie

museum / bezoekerscentrum

Waardering

bijzonder

Waardering omschrijving

Fort Vechten is niet alleen een rijksmonument, maar – vanwege de Romeinse achtergrond – ook een rijksarcheologisch monument. Het fort, met zijn aarden wallen, flankbatterijen, remises, wachtlokalen en fortgracht, is bijzonder gaaf bewaard. In de extra beschermingswal rond de fortgracht (enveloppe) zijn 15 betonnen groepsschuilplaatsen uit 1918 te zien en ten zuiden van het fort resten van een tankgracht uit 1939. Zeldzaam zijn de drie mitrailleurkazematten met gietstalen koepel uit dezelfde periode. Van deze betonnen onderkomens resten slechts 6 complete exemplaren. Elders hebben Duitsers de koepels eraf gesloopt voor hergebruik. Net als bij Fort Rijnauwen ligt er voor het reduit, hier met grotendeels gedempte gracht, een halfrond terrein. Daarvandaan waren de drie toegangsbruggen onder vuur te nemen. Midden in de tot 8 meter hoge aarde bevond zich een doorsnijding (coupure): de veilige hoofdtoegang. Precies hier is in 2014 van beton een nieuwe entree gemaakt, inclusief ophaalbrug. De graafwerkzaamheden hebben maanden geduurd, vanwege de vele Romeinse vondsten. Deze zijn te zien in een aparte expositie over de Romeinse geschiedenis van deze plek. Het fraaie museumfort in wording ligt op de route van het Waterliniepad.

Bouwkundige staat

Aanwezig

Bouwkundige staat in

2013

Monument

rijksmonument

RM code

511573

Gunningsleidraad / Offerteaanvraag voor exploitatie van het Fort bij Vechten Kansen voor het Ecologisch Netwerk Rijnauwen-Vechten Fort Vechten raakt kanon kwijt KKBA Nieuwe Hollandse Waterlinie.Deelprojecten Rijnauwen-Vechten,Linieland en Lingekwartier/Diefdijk De Hollandse Waterlinie als verborgen schat Linie Centrum & Museum Fort Vechten Masterplan 05.04.07 Van ontwikkelstrategie naar Business case Fort bij Vechten Kleuren spatten uit Fort Vechten. Fort Vechten voor toerist per auto onbereikbaar. Omschrijving Inhoud Waterlinie Centrum 22.04.09 Waterlinie beschermt nu landgoederen Rapportage Trajectstudie ontsluiting en nieuwe parkeervoorziening Fort bij Vechten Het Geheime Wapen van Nederland Nieuwe Hollandse Waterlinie, beplanting, resultaten veldinventarisatie - 2009 Architectonisch en bouwkundig haalbaarheidsonderzoek Liniecentrum en Archeologisch Informatie Centrum op het Fort bij Vechten. Voorontwerp bestemmingsplan Fort bij Vechten Mogelijkheden, beperkingen, en consequenties van een duurzame ontwikkeling van fort bij Vechten binnen het enveloppe gebied van de forten bij Vechten, Rijnauwen en t Hemeltje. Informatie over het project Fort bij Vechten. Onderdeel van vrijblijvende gesloten marktconsultatie Businesscase Fort bij Vechten ( van verdediging naar de aanval ) Handen en voeten geven aan Waterliniemuseum Fort bij Vechten Fort bij Vechten Een gezamenlijk ontwikkelplan Wat komt er uit de muren van fort Vechten? Bestek en begroting van aanpassingen van het Fort bij Vechten Jaarrond metingen binnenklimaat Vechten Haalbaarheidsstudie Nieuwe Hollandse Waterlinie Fort bij Vechten , Agenda 2010 Besluit Raad der gemeente Bunnik inzake het verleggen van een gedeelte van de Marschdijk Hout, hout en nog eens hout The Historic vegetation of Fort bij Vechten Fort bij Vechten, transcriptie besluit onteigenen grond Fort bij Vechten, presentatie grijsgroene knooppunten, 2005 Fort bij Vechten, wandelroute SBB, 2009 Fort bij Vechten, veldinventarisatie beplanting Vechten, 2009 Geheim wapen in de revisie Fort bij Vechten, Nota's van Toelichting, aan- en bemerkingen betreffende de voorgestelde bouw van een fort bij Vechten, 1867 - 1868 Fort bij Vechten, transcriptie brief, Het verleggen van een gedeelte van den Marschdijk, datering 1867 Gebiedsprogramma. Ambities Rijnauwen-Vechten (2006) Fort bij Vechten, Bestek en voorwaarden voor de bouw van een fort op de Houtensche vlakte, bij Vechten. Waterlinie met kwinkslag Rijnauwen-Vechten Projectenatlas. 1216.008.01 Fort Vechten Kostenplan 20080909_JT_d5 Fort Vechten straalt verleden uit. Met een kam door het fort, 2012 Fort bij Vechten, Handout excursion Historic Vegetation Fort bij Vechten, 2009 Doorsnede BB bestaand en nieuw Fort bij Vechten, scenariostudie exploitatiekosten gebruiker Fort bij Vechten (CONCEPT) Fort bij Vechten, bouw, transcriptie brief inzake vergunning gebruik locomobielen, datering 1869 Bijzondere sluisdeuren naar Bunnik REPAIR Good Practice Example: Fort Vechten Algemene schadebeelden en aanbevelingen op basis van bouwkundige inventarisatie januari t/m juni 2002 Onder de Veldmuts, weekblad voor de jongens van het 'Zooveelste', onder redactie van de centrale commissie voor Ontwikkeling en Ontspanning voor Utrecht en omgeving, 1939-1940. Bestek en voorwaarden voor het maken een gewapend betonnen beschoeiing Fort bij Vechten, bouw, brief inzake verzoek vergunning aanleg bouwspoorweg van de Kromme Rijn naar het bouwterrein van het fort, datering 1867 Fort bij Vechten, transcriptie brief, goedkeuring GS Utrecht van besluit Raad der gemeente Bunnik inzake het verleggen van een gedeelte van de Marschdijk, datering 1867 Fort bij Vechten, bouw, vergunning gebruik locomobielen, transcriptie, datering 1868 Fort bij Vechten, Fort Vechten, Eeuwen in lijn, 2010 Fort bij Vechten, Ontwikkelplan Fort bij Vechten, 2007 1216.008.01 Fort Vechten Kostenplan 20080909_JT_d2 (Bouwkosten vastgoedobjecten (CONCEPT)) Excursion Fort bij Vechten rapport, De historische beplanting van de Nieuwe Hollandse Waterlinie: resultaten van een veldinventarisatie op zeven forten, 2009 Fort bij Vechten, Ondertekening bestuursovereenkomst Liniecentrum Fort Vechten, 2009 Fort bij Vechten in Vechten, Te Wapen!, 2013 Waterlinie wellicht verkocht De Gevallenen in de forten van Utrecht 1942-1945 Forten moeten geld gaan opbrengen voor eigenaar Kroonprins komt gewoon naar Fort Vechten Een subliem staaltje vakmanschap Verder in de Fortenmaand Fort Vechten als Linie Centrum Angst voor fort als attractiepark Kille gangen worden publiekstrekker. Relatiemiddag op Fort Vechten Werk aan de Linie ervaart beleidslawine / Nieuwe activiteit Fort Vechten 'De luie zondagmiddag' groot succes Hoge kosten en waar blijven de vleermuizen straks? P21 bezorgd om toekomst van Fort Vechten Overdracht van forten vertraagd, grond verontreinigd Zonder geld raken forten in verval Vormgevers in hout in fort Vechten Feest bij de forten Stichting aan de slag voor Fort Vechten Romeins legerkamp in handen provincie Utrecht. Verse Vader aan het werk Vleermuizen niet gestoord. Waterlinie met een kwinkslag Fort ideale hangplek voor vleermuizen Vuurproef Nog even en het is hier niet meer kil, klam en vochtig! De klimatisering van Reversbatterij H op het Fort bij Vechten,. Toren bij Bunnik doet Romeinse linie herleven Haalbaarheidsstudie Nieuwe Hollandse Waterlinie Agenda 2010 Commercie welkom in Liniecentrum Ontdekkingstocht naar Romeins Verleden Speurtochten en verhalenvertellers Nog even en het is hier niet meer Kil, Klam en Vochtig Fort Vechten verdient betere bescherming Interview (Piet) Petrus Wilhelmus van Oostrom, (Annie) Anna Geertruide Theresia van Oostrom-de Kruyf Informatieavond Fort Vechten Fort Vechten straalt verleden uit Fort bij Vechten decor zesde editie Vormgevers in Hout Definitief ontwerp presentatie reduit Waterliniemuseum Fort bij Vechten Kille gangen moeten publiekstrekker worden Fort Vechten verdient betere bescherming 'Verboden' kringen kijken bij Fort bij Vechten Fort Vechten wordt nationaal centrum waterlinie. De commandant verlaat het fort Fort Vechten verdient betere bescherming Werkgelegenheidsproject in historisch fort Voor even oefenbrandhaard Kijk naar bedoeling achter ID-banen. Kaart Opruimingsgebied ten oosten van Fort bij Vechten Hier is 't fort / De poort Fort Vechten pakt uit met activiteiten Geen beschuitjes De provincie Utrecht 'Soldaat Pelgrum moet steeds weer denken aan Fort Vechten' Cluster 41 Tussenstelling Rhijnauwen - Vechten Interview J. Oskam Fort bij Vechten gaat nieuwe kazernedeuren zelf maken Concept inhoudelijke thema’s Waterliniecentrum Fort bij Vechten Kustverdediging Dolen door het Limyrinth Gerestaureerd en uitgebreid Fort Vechten wordt centrum van Hollandse Waterlinie Fort bij Vechten Cluster 48 Tussenstelling 't Hemeltje - Vechten Aan M. Arends Luchtenburg A 123 Eelde (Drenthe) Fort nog niet uit de zorgen Fort Vechten en fort Rijnauwen Bijlagen bij de briefwisseling van Hendrik Arends Mzn in de mobilisatietijd (augustus 1939-mei 1940) Fort bij Vechten moet dicht als ID-banen verdwijnen Interview J. Oskam Hardloper ligt onder vuur bij Fort Vechten Fort nog niet uit de zorgen Inspectierapport nr. 29 Fort Vechten Informatiepakket Nationaal Waterlinie Centrum Fort Vechten Samenvatting voorlopig masterplan 'De anatomische les', bolwerk bij Utrecht Fort bij Vechten Fort Vechten en fort Rijnauwen Viribus Unitis, Fort bij Vechten Museum Nieuwe Hollandse Waterlinie Offerte ontwerpopgave Fort bij Vechten Fort Vechten wordt nationaal centrum waterlinie Mogelijk museum in fort Vechten Fietsen langs houten fortwoningen Wij krijgen nooit zo'n leven weer Intentieovereenkomst Liniecentrum Fort bij Vechten Groen parkeren bij Fort Vechten Zoo hoog staat een soldaat thans aangeschreven Juryrapport Prijsvraag Waterliniecentrum - Nieuwe Hollandse Waterlinie Projecten Rijnauwen-Vechten Van ontwikkelstrategie naar business case Correspondentie Beeldbanken en historische foto's Hygiënische inspecties fort a/d Nieuwe Steeg, fort Vuren, fort bij Vechten, fort het Hemeltje, batterij a/d Overeindschen weg en enkele boerderijen in groep Utrecht Documenten team Inrichting waterliniemuseum Nationaal Waterlinie Centrum Fort Vechten Documenten team Inrichting waterliniemuseum Fort bij Vechten Architectuur Fort Vechten Platvorm voorlopig ontwerp Vechten Het geheime wapen van Nederland, concept inrichting Nationaal waterliniemuseum Documenten Stuurgroep fort Vechten Documenten voorlopig ontwerp Waterliniemuseum fort bij Vechten Bouwtekeningen forten en kazernes, Fort bij Vechten, Fort bij Rijnauwen, Fort bij het Hemeltje, Fort o/d Ruienhoeksedijk, Fort Blauwkapel, Inundatiekanaalkade Tull 't Waal, Werk a/d Korte Uitweg, Lunet bij Honswijk, Fort de Bilt, Fort a/d Voordorpsedijk, Fort Nieuwersluis, Lunetten Houtense Vlakte, Complex De Boomhoek Loosdrecht, Kromhoutkazerne, Hojelkazerne, Bunker Servaas Bolwerk, Knoopkazerne, Fort Honswijk, Fort Everdingen, Koning Willem III Kazerne Stuurgroep fort Vechten, vergaderingen Offerteaanvraag kwartiermaker Waterliniemuseum Stuurgroep fort Vechten, plenaire bijeenkomst Stuurgroep fort Vechten, vergaderingen Stuurgroep fort Vechten, enveloppencommissie Rijnauwen - Vechten Fort Vechten Liniecentrum, vergaderstukken Fort Vechten Liniecentrum, vergaderstukken Documenten voorlopig ontwerp Waterliniemuseum fort bij Vechten Nationaal Waterliniemuseum Fort Vechten Fort bij Vechten Waterliniemuseum Fort Vechten Liniecentrum, vergaderstukken vleermuizen Register fort op de Houtensche vlakte bij Vechten (kopie) Stuurgroep fort Vechten, enveloppencommissie Rijnauwen - Vechten Foto's Waterliniemuseum Stuurgroep fort Vechten, enveloppencommissie Rijnauwen - Vechten Fort Vechten Liniecentrum, vergaderstukken Stuurgroep fort Vechten, vergaderingen Stuurgroep fort Vechten, vergaderingen Fort Vechten Liniecentrum, vergaderstukken projectorganisatie Brieven van een gemobiliseerde 1939 - 1940, de mobilisatie van 1939 - 1940 voorbij Rhijnauwen en fort bij Vechten Stuurgroep fort Vechten, vergaderingen Stuurgroep fort Vechten, vergaderingen Fort Vechten Liniecentrum, vergaderstukken Stuurgroep fort Vechten, plan van aanpak ontwerpfase Stuurgroep fort Vechten, voortgangsrapportage Het nationale waterliniemuseum fort bij Vechten, voorlopig ontwerp Stuurgroep fort Vechten, concept intentieovereenkomst ontwikkelplan Stuurgroep fort Vechten, wijziging stuurgroepstukken Stuurgroep fort Vechten, aanbesteding ontwikkeling fort Vechten Fort Vechten Liniecentrum, vergaderstukken adressen Stuurgroep fort Vechten, rapport ontwikkelruimte en ontwikkelstrategie Bijlage 4, plan van aanpak fort bij Vechten Fort Vechten Liniecentrum, vergaderstukken clusters Stuurgroep fort Vechten, concept-verslag Fort Vechten Liniecentrum, vergaderstukken notulen Stuurgroep fort Vechten, vergaderingen en bestuursovereenkomst Selectieleidraad voor exploitatie van het fort bij Vechten Natuureffectanalyse Fort bij Vechten Nationaal Waterliniemuseum Fort Vechten DO Inrichtingsplan Nationaal Waterlinie Centrum Fort bij Vechten