Linie

Nieuwe Hollandse Waterlinie

Onderdeel van

vak Jutphaas

Naam

Batterijen aan de Overeindse Weg

Alternatieve namen

De Batterijen aan de Overeindse Weg

Locatie type

Complex

Object type

bouwwerken - fort, bouwwerken - fort - batterijfort

Adres

Overeindseweg 25

Postcode

3439 LP

Plaats

Nieuwegein

Gemeente

Nieuwegein

Provincie

Utrecht

Van het ooit langgerekte, 12 hectare metende verdedigingswerk aan de Overeindseweg resteert alleen het noordelijke deel, met wachthuis, verstopt onder een dikke laag, beschermende aarde. Alleen de voorkant, aan de veilige kant van het fort (keel) is zichtbaar. Verder staan er nog een fortwachterswoning en een houten loods.
Hoofdtaak van de twee batterijen, oorspronkelijk slechts eenvoudige opstelplaatsen voor geschut achter een aarden wal, was verdediging van de Overeindseweg en een inundatiekanaal met sluis. Deze waren van vitaal belang voor de onderwaterzetting van lager gelegen terreinen bij Utrecht.

De overblijvende batterij ten westen van Houten ligt pal aan het Amsterdam-Rijnkanaal. Tussen 1871 en 1873 werden ze opgeworpen als voorpost van Fort Jutphaas. Ze lagen aan weerszijden van de Overeindseweg, waar ook Fort Jutphaas aan lag. De reikwijdte van kanonnen was in korte tijd zo toegenomen dat de eerste verdedigingsring oostelijk van Utrecht niet langer volstond. De versterkingen kwamen daarom een stuk oostelijker te liggen.
Uit dezelfde tijd als de batterijen stamt het ‘inundatiekanaal’, dat tevens als fortgracht diende. Het verbond de Schalkwijkse Wetering met de vier Lunetten op de Houtense Vlakte. Bij oorlogsdreiging kon het water via tal van sluizen naar de vier Lunetten op de Houtense Vlakte bij Utrecht stromen voor het onder water zetten (inunderen) van terreinen langs de stadsrand. Omdat het kanaal door hoger gelegen gebied liep, was extra verdediging hier nodig om te voorkomen dat de vijand er zou binnendringen om het kanaal af te dammen.

De batterijen waren gereed in 1873. Oorspronkelijk waren het twee op zichzelf staande aarden verdedigingswerken. Later zijn ze met elkaar verbonden door een wal en kregen beide een eigen wachthuis en remise. De noord- en oostkant van de batterijen werden ook voorzien van een stevige aarden wal, aan de veilige kant (keel) was het langgerekte forteiland open. Alleen in het wachthuis op de zuidelijke batterij was een keuken. Daaruit blijkt dat ook de bemanning van de twee fortdelen een eenheid vormde. In het zuidelijke wachthuis zaten waarschijnlijk meer officieren, want die hadden hier hun eigen toilet. Op het noordelijke deel moest iedereen plaatsnemen op hetzelfde ‘privaat’, een mooi woord voor een simpele poepdoos.
De zuidelijke batterij is verdwenen toen het Amsterdam-Rijnkanaal in 1981 werd verbreed.

Bouwjaar

1872

Bouwperiode

Fase 4 (1871-1886)

Bouwmateriaal

baksteen

Oorspronkelijke functie

Verdediging van het inundatiekanaal en de Overeindseweg.

Oorspronkelijke bezetting

171 manschappen (1885)

Oppervlakte

12 ha.

Eigenaar

Staat

Waardering

bijzonder

Waardering omschrijving

Bij de sloop van de zuidelijke batterij is het noordelijke exemplaar ook aangetast. Zo is het forteiland niet langer omgeven door water. Bovendien houdt de Overeindseweg hier tegenwoordig op. Toch heeft deze schakel in de waterlinie de status van Rijksmonument. Wat er nog wel is verkeert dan ook in redelijke staat: aarden wallen en bomvrije, onder een dikke laag aarde verstopte bebouwing, allemaal typerend voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Ook de relatie met het inundatiekanaal is deels nog intact. Uit de jaren vlak voor de Tweede Wereldoorlog zijn enkele kazematten bewaard gebleven in de aarden wal. Ook het onderstuk van een mitrailleurkazemat met stalen koepel is nog zichtbaar. Ten noorden van de batterij ligt er nog een met ‘afwachtingsruimte’ langs het kanaal (oorlog voeren betekende vooral veel wachten). De koepels zijn voor hergebruik meegenomen door de Duitsers. Vlak bij het fort verwijst een houten huis met schuur naar de Kringenwet, die het bouwbeleid binnen 300, 600 en 1.000 meter rond forten aan strakke banden legde. Alleen bebouwing van hout was toegestaan. Bij oorlogsdreiging gingen zulke bouwsels zonder pardon tegen de vlakte of werden in brand gestoken. Het Waterliniepad voert langs het fort, dat (nog) niet toegankelijk is voor publiek (2014).

Bouwkundige staat

Aanwezig

Bouwkundige staat in

2013

Monument

rijksmonument

RM code

526800

Bestek en voorwaarde naar welk zal worden aanbesteed het doen van beplantingen als verbetering van ondergeschikt belang aan werken in de NHW Waterlinie bloeit op tot stadspark. Batterijen aan de Overeindse Weg, Batterijen aan de Overeindse Weg, verkoopgegevens Gemeente Nieuwegein, 2014 Uitvoeringsprogramma Linieland . Wachthuisje Sleuteloverdracht nieuwe eigenaar fortterrein Batterijen aan den Overeindschen Weg Inspectierapport nr. 32 Batterijen aan de Overeindse weg