Werk IV is een klein fort met opstelplaatsen voor geschut (batterijen). Het fort ligt op een veelhoekig forteiland (1 hectare), omgeven door een droge gracht. Het hoogste punt ligt maar liefst 18,5 meter boven NAP. In de gracht staat een 3 meter hoge verdedigingsmuur met schietgaten en op de hoeken kleine ronde uitbouwen met kantelen, als gemetselde minibastions. Deze waren bedoeld voor zijdelings vuur ter verdediging van de gracht. Op het fortterrein bevinden zich verder twee wachthuizen, een bijzondere bomvrije gang en een nieuwe fortwachterswoning (2003).
In tegenstelling tot bijna alle andere forten van de waterlinie was het doel hier aanvankelijk offensief van aard. Ter beveiliging van Vesting Naarden moest zo nodig een uitval richting vijandelijke troepen mogelijk zijn.
Tegenwoordig fungeert het fort als culturele, educatieve en creatieve ontmoetingsplek. Een artillerieloods dient als atelier, een van de wachthuizen als kookstudio. De gemeente Bussum is eigenaar, het beheer komt sinds 1998 voor rekening van de Stichting tot behoud van Werk IV. Die heeft het fort laten restaureren en beheert de exploitatie.
Bezoekers kunnen er workshops volgen en vergaderen. Trouwen kan hier ook.
Het fort ligt op het hoogste punt van Bussum midden in het huidige centrum, ruim twee kilometer zuidelijk van Vesting Naarden. Het fungeerde als centraal fort van in totaal 9 verdedigingswerken, waarvan er drie (waarschijnlijk) nooit zijn gerealiseerd. Onder dit Offensief voor Naarden vielen ook de Batterij aan de Koedijk, de Batterij vooruit Bussum (hiervan resteert alleen nog een stuk droge gracht) en het Rechter- en Linkervleugelwerk, behorend bij Werk IV. Het Pannenkoekenfort – die naam dankt het aan zijn ronde vorm – wordt ook wel tot het offensief gerekend.
De fortenring lag hoog en droog vóór de waterlinie in ’t Gooi, reden waarom aanvalskracht hier geen overbodige luxe was. De hoge ligging verklaart ook de droge gracht rond het fort.
Tussen 1915 en 1918 is ten zuiden van Bussum begonnen met aanleg van Infanteriestelling De Franse Kamp. Deze moest op haar beurt het Offensief en de verouderde Vesting Naarden verdedigen. De na afloop van de Eerste Wereldoorlog niet meer afgemaakte stelling bestond uit twee parallelle, onderling verbonden, loopgraven, met een zestigtal gewapend betonnen groepsschuilplaatsen uit 1918.
Het Offensief voor Naarden is aangelegd tussen 1868 en 1870, toen bleek dat Naarden, vanwege haar kwetsbare positie vóór de waterlinie, extra bescherming nodig had. Eerst werd een poging gedaan tot afgraving van het hoger gelegen gebied rond Naarden, maar dat mislukte jammerlijk.
Van de aanvalstaken van het offensief kwam ook weinig terecht. Het fort kreeg al snel een tweede functie: tijdelijke opvang van een zich terugtrekkend veldleger. Het was namelijk niet zo eenvoudig de tienduizenden manschappen en duizenden paarden snel in veiligheid te brengen bij een waterlinie in werking.
De manschappen konden terecht in twee bomvrije wachthuizen, elk aan een kant van de veilige noordwestzijde, of in de ruime bomvrije gang (poterne) in het midden van het fort. Deze komt uit achter het vooruitstekende middelpunt van de ommuring.
Het fort kon in geval van nood 100 man onderbrengen. Er waren 18 stuks geschut aanwezig, waaronder 6 mitrailleurs voor de minibastions.
Van het Offensief voor Naarden is Werk IV, ook wel ‘Hoofdwerk’ genoemd, als enige bewaard gebleven.
Al in 1926 is het fort ontheven van zijn militaire functie.
- Bouwjaar
- 1868
- Bouwperiode
- Fase 3 (1867-1871)
- Bouwmateriaal
- baksteen
