Ten zuidwesten van Werkendam ligt het kleine Fort Steurgat. Het vijfhoekige forteiland (1,5 hectare) is omringd door een brede fortgracht met brug. Binnen de aarden omwalling staan twee voormalige militaire bouwwerken, een grote kazerne en een grote stalling voor geschut (remise) met ondergrondse opslag voor buskruit, om die reden ‘kruithuis’ genoemd.
De bouwwerken zijn deels weer beschermd door de dikke aarden laag die ze moest beschermen tegen granaatinslagen en die alleen de gevel vrijliet.
Het fort moest voorkomen dat vijandelijke indringers via de (Nieuwe) Merwede, Bandijk of Biesbosch door de waterlinie zouden breken.
Nadat het fort in particulier bezit kwam, zijn de kazerne en remise in 1999-2000 bewoonbaar gemaakt en verrezen er villa’s, appartementen en penthouses (11 woningen). De voormalige militaire functie van het woonfort is nog duidelijk te herkennen, maar de gebouwen zijn volledig vernieuwd en aangepast aan hun nieuwe functie.
Fort Steurgat ligt in het Land van Altena tussen de monding van de gelijknamige waterloop en de Nieuwe Merwede. Het Steurgat is een van oudsher druk bevaren getijdenkreek die richting Biesbosch stroomt.
Als meest westelijk gelegen fort van de Nieuwe Hollandse Waterlinie ligt het ongewoon geïsoleerd en op kilometers afstand van het onder water te zetten gebied langs de zuidgrens van de linie. De hoge frontwal is om die reden naar het zuidoosten gericht.
Net als Fort Vuren maakte het fort deel uit van de vooruitgeschoven verdediging van vesting en belangrijke garnizoensstad Gorinchem.
Tijdens de mobilisatie van 1939-40 zijn enkele groepsschuilplaatsen en andere kleine verdedigingswerken van gewapend beton aangelegd. Deels zijn deze verloren gegaan door uitbreiding van Werkendam. Langs de oostrand van het dorp staan er nog een paar.
Deze hoorden bij de 7 kilometer lange Tussenstelling Woudrichem-Werkendam, die Vesting Woudrichem verbond met de forten Altena (Fort aan de Uppelsedijk) en Steurgat. Zulke infanteriestellingen, met loopgraven, prikkeldraadversperringen, opstelplaatsen voor geschut en betonnen schuilplaatsen, verrezen tijdens de mobilisatie van 1914-18 overal tussen de forten. De verdediging vanuit die bouwwerken was inmiddels achterhaald. Van de meeste tussenstellingen resteren slechts de betonnen schuilplaatsen, in dit geval alleen uit 1939-40.
Gebouwd in 1881-82, is Fort (bij het) Steurgat een van de laatste verdedigingswerken die is toegevoegd aan de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Oorspronkelijk zouden hier, om het fort minder kwetsbaar te maken, ook inundatievoorzieningen komen: sluizen en een kanaal om de polders mee onder water te zetten (inunderen). Zover is het echter nooit gekomen.
De 60 meter brede kazerne met twee bouwlagen bestaat uit een aantal naast elkaar gelegen tongewelven, langwerpige, halfronde lokalen, en diende voornamelijk als logies voor manschappen. Verder waren er een keuken, ziekenboeg, geneeskundige dienst, magazijnen, lokalen voor officieren en onderofficieren, eigen ruimtes voor de commandant en de telegrafist, en een waslokaal. Manschappen, onderofficieren en officieren hadden aparte toiletten (privaten), maar uiteindelijk waren het allemaal dezelfde ‘poepdozen’.
De kazerne was via een bomvrije gang (poterne) verbonden met het kruithuis. In de frontwal bevonden zich opstelplaatsen voor geschut (batterijen).
Berucht is Fort Steurgat vanwege de periode dat het na de Tweede Wereldoorlog diende als interneringskamp voor NSB’ers, collaborateurs, zwarthandelaars en andere foute Nederlanders. De situatie zou niet hebben ondergedaan voor een Duits concentratiekamp. De nabije forten Altena, Giessen en Werk aan de Bakkerskil vervulden dezelfde rol.
- Bouwjaar
- 1881
- Bouwperiode
- Fase 4 (1871-1886)
- Bouwmateriaal
- baksteen
