Het Verdedigingswerk te Vreeswijk is een bescheiden aarden fort (1,5 hectare), met opstelplaatsen voor geschut (batterijen) achter de frontwal, een fortgracht en toegangsdam. Bijzonder is dat hier geen bomvrije gebouwen zijn aangelegd. Er zijn alleen twee negentiende-eeuwse loodsen, een fortwachterswoning en recentere bebouwing.
De belangrijkste taak van het fort was verdediging van de achterliggende sluizen in Vreeswijk. Ook de Lek, Lekdijk en later het Lekkanaal behoefden bewaking. Bij oorlogsdreiging waren de sluizen belangrijke militaire instrumenten voor het onder water zetten (inunderen) van het omliggende land.
Het fort is eigendom van de gemeente Nieuwegein. Enkele negentiende-eeuwse loodsen en een voormalig kruitmagazijn bieden onder meer onderdak aan een museum (Oudheidskamer Vreeswijk), buurthuis, scoutinggroep en een vissportvereniging.
Direct oostelijk van het oude schippersdorp Vreeswijk, tegenwoordig onderdeel van Nieuwegein, ligt het fort aan de Lekdijk. De eerste sluizen, in de Vaartsche Rijn, werden hier al in 1373 aangelegd. Het huidige sluizencomplex dateert van 1824.
In 1892 is, vanwege de toenemende handelsscheepvaart, even westelijk van de Vaartsche Rijn het Merwedekanaal gegraven, met zijn eigen sluizencomplex (Koninginnensluis).
Aan de oostkant van het fort komt het Lekkanaal uit in de Lek. Dit kanaal is in 1936 aangelegd om verbinding te maken met het Amsterdam-Rijnkanaal. In hetzelfde jaar is aan weerszijden ter hoogte van het fort een kazemat gebouwd. Deze moesten de toegang tot het kanaal en de bijbehorende dijken verdedigen.
Het huidige fort dateert uit 1853. Het ligt zo’n 100 meter westelijk van zijn voorganger uit 1787. Al in de veertiende eeuw was er sprake van versterkingen bij de schutsluis van Vreeswijk. In 1629 zijn oude schansen omgevormd tot een aarden fort voor de Utrechtse Waterlinie. Na de inname van Utrecht, dat toen nog buiten de waterlinie lag, vormden de Fransen het om tot een nieuw aarden verdedigingswerk (schans), waarna de Nederlanders het in 1786-7 wederom aanpasten voor de waterlinie.
Omdat het een eind achter Fort Honswijk lag, in deze regio het belangrijkste fort, is het verdedigingswerk nooit verder gemoderniseerd.
- Bouwjaar
- 1820
- Bouwperiode
- Fase 1 (1815-1841)
- Bouwmateriaal
- baksteen