Gepubliceerd: 18 april 2024
Vandaag, 18 april 2024, is het precies 150 jaar geleden dat Koning Willem III de Vestingwet in 1874 ondertekende, waarna het op 5 mei in het Staatsblad werd gepubliceerd. Binnen acht jaar zou de wet uitgevoerd moeten worden, maar tot in 1938 werd er geld voor uitgetrokken.
In de eerste plaats werd in de wet vastgelegd uit welke vestingwerken de Nederlandse landsverdediging zou bestaan, waaraan we geld en tijd zouden besteden. Ten tweede werd aangegeven welke vestingwerken geen onderdeel meer zouden zijn en deze moesten binnen drie jaar afgestoten worden. Steden als Deventer en Nijmegen konden parken of industrie op hun vestingwallen gaan plannen.
Het eerste wetsontwerp was van 1869 en door de ervaringen van de mobilisatie tijdens de Frans-Duitse oorlog 1870-1871 werd het ontwerp verbeterd. Pas in het derde en laatste ontwerp kwam een nieuwe Stelling van Amsterdam (StvA) in de wet. Voor de andere linies waren vooral verbeteringen voorzien.
In de Nieuwe Hollandse Waterlinie zie je veel gebouwen met jaarstenen tussen 1875 en 1883. In 1881 werd het tracé van de StvA vastgesteld en vanaf dat moment ging het meeste geld van de vestingbegroting richting Amsterdam. De "werken tot dekking van rivier-overgangen en opname van troepen aan IJssel, Waal en Maas" en de Zuiderwaterlinie hadden een lage prioriteit en is uiteindelijk geen geld aan uitgegeven. En heel weinig aan de Werken aan de Westerschelde.
In totaal werd er 55.290.945 gulden voor op de Staatsbegroting opgenomen en vrijwel allemaal uitgegeven. Per jaar omgerekend met de consumentenprijsindex en naar de euro is het bedrag vergelijkbaar met 817.872.305 euro. Kortweg 818 miljoen euro. Een kilometer snelweg op maaiveldniveau kost tegenwoordig ongeveer 20 miljoen euro. Het is dus vergelijkbaar met 41 km snelweg, iets meer dan de afstand van de Dam naar de Dom vice versa.
De Vestingwet is de enige wet van zijn soort die we gehad hebben. Met slechts zes artikelen heeft het een grote en blijvende invloed op onze geschiedenis, de vestingbouw, ons landschap en onze toekomst.
Tekst: René Ros (Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam).
Afbeelding: website Paleis het Loo.
Vestingbegroting cijfers met dank aan: Nicky Schuurman (Kenniscentrum Waterlinies).