Gepubliceerd: 12 april 2024
Soms is het handiger om samen héél veel werk te verrichten, in plaats van ieder voor zich veel werk. De gezamenlijke inzet bij het Fortwachters Register is daar een mooi voorbeeld van. We kijken in dit artikel terug op de resultaten van de afgelopen vier jaar, maar ook is het online register nogmaals aangevuld. Het resultaat helpt om de persoonlijke verhalen van de fortwachters op de forten te achterhalen en tegelijk legt het de verbinding tussen de forten en de genealogen met hun families.
In een samenwerking van het Kenniscentrum Waterlinies en het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam waren in 2019 de overzichten van militaire wachters in het Nationaal Archief gedigitaliseerd. In 2020 kwam daar nog een aanvulling op, uit andere stukken in hetzelfde archief. Alhoewel de twee organisaties zich richten op de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam, zijn alle gegeven gedigitaliseerd. Die twee linies vormen de bulk van de gegevens, maar ook de informatie over andere linies, sluizen en magazijnen is nu digitaal beschikbaar.
Al voor de eerste publicatie bleek fortwachter Lauret de bet-overgrootvader te zijn van Marco Lauret van Fortbrouwerij Duits & Lauret op Fort bij Everdingen. Sinds de publicatie is het register over de vier volle jaren ongeveer 900 keer per jaar bezocht. Vorig jaar was het hoogste aantal met 1.100 en het eerste kwartaal van 2024 waren er al 400 bezoeken. Bovendien krijgen we onregelmatig reacties van nazaten met vragen over een fortwachter. Vaak kunnen wij ze de enige documenten over hun voorvader als fortwachter beschikbaar stellen.
Soms zijn er nog foto's en documenten in de familie, die we als scan in de collectie mogen opnemen. De schenking van de familie Merkestein was een bijzondere, niet eens vanwege de geschonken 29 foto's en documenten maar door het verhaal erachter. In 1945 was de 15-jarige zoon van fortwachter Merkestein bij een explosie om het leven gekomen. We hopen dat naar aanleiding van dit project er een monumentje op het Fort bij 't Hemeltje komt.
Bij het Noord-Hollands Archief (NHA) te Haarlem kenden we al meerdere garnizoensboeken in het archief van de Eerstaanwezend Ingenieur (EAI) der Genie te Amsterdam. In 2023 bleken ze overzichten van fortwachters te bevatten. Uit een steekproef bleek dat tussen de 20 een 25% van de fortwachters nog niet bekend was. Van het NHA ontvingen we de scans en voerden 27 pagina's in ons databasesysteem in. Gedurende de donkere winteravonden hebben de vrijwilligers Otto Bodemeijer en Jan Brilleman de gegevens overgetypt en van elkaar gecontroleerd. Hierna zijn de verbintenissen door René Ros gekoppeld aan de personen en de forten. De database en website waren voorbereid op uitbreidingen en hoefden niet aangepast te worden.
De aanvulling gaat om 190 verbintenissen van 123 personen (wachters). Daarvan zijn er 23 geheel nieuw en met 19% is dat iets lager dan volgens de steekproef. Uiteraard komen er ook verbintenissen dubbel voor, maar bevestiging uit twee bronnen is helemaal niet erg.
Vooral over de periode 1920-1940 is nieuwe informatie gevonden en, vanwege het werkgebied van de EAI, vooral voor het noorden, zuiden en zuidoosten van de Stelling van Amsterdam. Van veel al bekende fortwachters konden hun voorletters vervangen worden door de volledige geboortenaam en vaak kon ook de geboortedatum toegevoegd of verbeterd worden. Dat helpt weer om de juiste persoon te kunnen vinden.
Het Fortwachters Register met de nieuwe informatie is online te raadplegen op de website van het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam. Alle bronnen en medewerkers worden daar genoemd en zijn ook geactualiseerd. En natuurlijk bedanken we Otto en Jan zeer voor hun monnikenwerk!
Zoek even (opnieuw) naar de achternamen in je familie of naar de naam van jouw fort. Als iemand andere archiefstukken weet over fortwachters, dan vernemen we dat graag. Wel graag ruim op tijd voor de volgende winter alstublieft!
Fortwachters Register
“Hij blijkt een bet-overgrootvader van me te zijn!”
Tekst: René Ros (Kenniscentrum Waterlinies en Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam).
Foto's: René Ros (KCW/DStvA) en collectie Kenniscentrum Waterlinies.
Met dank aan: Otto Bodemeijer (KCW/DStvA), Jan Brilleman (KCW/DStvA), medewerkers Noord-Hollands Archief.