Gepubliceerd: 24 september 2024
Onder leiding van René Ros bezochten Wil Fries en ik, vrijwilligers van het Kenniscentrum Waterlinies en het Waterliniemuseum, midden juli de Stelling van Amsterdam. Het was een dagje uit naar een paar markante punten van deze verdedigingslinie, die samen met de Nieuwe Hollandse Waterlinie op de werelderfgoedlijst van de Unesco staat.
Vanaf treinstation Weesp ging het eerst naar Fort Uitermeer, het kantooradres van René. Dit fort met een markante toren is op zich al een plek om te bezoeken, maar dat hadden we eerder al gedaan. Daarom gingen we - na de koffie - snel door naar het vervallen Fort benoorden Spaarndam. Hobbelend over een smal weggetje langs een dijk, wat een gedekte gemeenschapsweg bleek te zijn, kwamen we aan op een verlaten plek met wat woonboten. Het fort zelf was met een stevig hekwerk afgesloten. Over dezelfde weg gingen we terug naar het begin van het dorp Spaarndam. Daar verwonderden we ons over de talloze granaatvrije, betonnen onderkomens die in drie rijen in het weiland (de voorstelling) voor ons lagen. Kennelijk was dit een zwak punt in de Stelling. Nu is het een wonderlijk gezicht wat tot ieders verbeelding spreekt.
We reden verder langs het Fort bij Penningsveer met ernaast een grote loods, die sinds kort door een kunstenaar in gebruik is genomen. Het Fort bij de Liebrug zag er mooi opgeknapt uit, maar wij gingen door naar het 'Fort van Hoofddorp'. Althans zo vermeldde het bordje, terwijl het elders 'Fort bij Hoofddorp' heet. Het telt twee verdiepingen en is strategisch gelegen in een knik van de Geniedijk en naast een damsluis. De verder kaarsrechte Geniedijk deelt de Haarlemmermeer in tweeën, waardoor het deel buiten de Stelling voor inundaties geschikt werd. Ondanks het regenweer en het slechte zicht hadden we daar zeker oog voor, maar we waren pas echt verrast door de prachtig in stijl verbouwde binnenkant van het fort. Terecht een goede plek voor een lunch.
Tenslotte hebben we uitgebreid het Fort bij Uithoorn bezocht, een van de best bewaarde verdedigingswerken van de Stelling. Goed herkenbaar is hoe keuken, ventilatie en de machinerie voor de drinkwatervoorziening in het fort hebben gewerkt. Bovendien was hier een ontijzeringsinstallatie aangelegd om het grondwater te kunnen gebruiken. Anders dan in de forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie kon hier grondwater worden opgepompt als er onvoldoende regenwater beschikbaar was. Daarnaast viel ons op dat de verschillende vertrekken duidelijk waren aangegeven: namen als 'zieken', 'soldaten', 'officieren' waren geschilderd boven de deurposten. Ze gaven een duidelijk beeld hoe het fort gewerkt kan hebben. Natuurlijk stonden we ook stil in een van de intacte hefkoepelgebouwen aan de zijkanten van het fort. Daar heeft ooit een 6 cm kanon in gestaan. De vloer lag eruit, maar de inrichting en het gebruik waren nog wel voorstelbaar.
Het was al met al een leerzame excursie die René Ros voor ons had uitgezet. Hij voorzag ons daarbij niet alleen van uitgebreide informatie, maar ook van gevulde koeken en sapjes. Uiteindelijk zette hij ons weer af in zijn eigen vertrouwde vestingstadje Weesp. René, bedankt!
(Tekst: Ben Hermans. Foto: Marcel Anthonijsz, Doc.centrum Stelling van Amsterdam)